Nitel - nicel, özel - genel, soyut - somut anlamlı sözcükler örnekli konu özeti

• yönetim
• | 17.11.2019 13:12
• | nitel - nicel anlamlı cümleler, somut - soyut anlamlı cümleler, özel - genel anlamlı cümleler

NİCEL ANLAMLI SÖZCÜKLER

Kavramların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini gösteren sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir.

Cümle örnekleri

Bu binadaki dairelerin oldukça geniş odaları var.

Ağacın uzun dallarını testereyle kestim.

Okul, yüksek binaların arasında kalmış.

Sırtında ağır bir çantayla güç bela yürüyordu.

İş yerime yakın bir ev satın almak istiyorum.

Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – odanın genişliği, dalların uzunluğu, binaların yüksekliği, çantanın ağırlığı, evin yakınlığı – ölçülebilir özellikleri gösterdiği için nicel anlamlıdır.

NİTEL ANLAMLI SÖZCÜKLER

Varlıkların nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılamayan, ölçülemeyen bir değeri, özelliği ifade eden sözcüklere nitel anlamlı sözcükler denir.

Cümle örnekleri

Ekşi yoğurdu ayran yaparak değerlendirebilirsin.

Annemin lezzetli yemekleri burnumda tütüyor.

Güleç yüzüyle çevresine neşe saçıyordu.

Cimri insanların kimseye hayrı dokunmaz.

Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – yoğurdun ekşiliği, yemeklerin lezzetliliği, yüzün güleçliği, insanların cimriliği, ölçülemeyen özellikleri, nitelikleri ifade ettiği için nitel anlamlıdır.

UYARI : Sözcükler tümce içindeki kullanımına göre bazen nicel bazen de nitel anlamlı olabilir.

Cümle örnekleri

Okul yıllarında onunla yakın arkadaştık. (nitel anlam)

Stadyum evimize çok yakındı. (nicel anlam)

(Birinci örnekteki "yakın" sözcüğü "içten, sıkı" anlamında kullanılmıştır. İki arkadaş arasındaki yakınlık belli bir ölçü aletiyle ölçülemez. Bu yüzden yakın sözcüğü nitel anlamlı bir sözcüktür. İkinci örnekteki "yakın" sözcüğü ise, ölçülebilir bir özellik olduğu için nicel anlamlıdır. Evin stadyuma olan uzaklığı metreyle ölçülebilir.)

Annesinin güzel gözleri vardı. (nitel anlam)

Bu işten güzel para kazanmışlar. (nicel anlam)

(Birinci örnekteki "güzel" sözcüğü, ölçülemeyen bir nitelik bildirdiği için nitel anlamlıdır. Gözlerin ne derece güzel olduğunu ölçen bir alet yoktur. İkinci örnekteki "güzel" sözcüğü ise "çok" anlamında kullanılmıştır. Paranın ne kadar kazanıldığı hesaplanabileceği için "güzel" sözcüğü nicel anlamlıdır.)

ÖZEL - GENEL ANLAMLI SÖZCÜKLER

Sözcüğün bir türün tamamı için kullanılmasına "genel anlam", o türün sadece bir ya da birkaç örneğine işaret edecek şekilde kullanılmasına da "özel anlam" denir.

Cümle örnekleri

Çocuk kitabı elinden düşürmüyor. (bir tane kitaptan bahsedilmektedir. Özel Anlamlı)

Kitabın insana yararı vardır. (tüm kitaplar anlatılmaya çalışılmaktadır. Genel Anlamlı)

Köpek sadık bir dosttur. (genel – Tüm köpekler için geçerli)

Köpek huysuzlanıyor. (özel – Bir köpek için geçerli)

Köpeklerin mamasını verdi (özel – Birkaç köpek için geçerli)

Özelden Genele / Genelden Özele Sıralama : Birbirleriyle ilgili bazı varlıkları - kavramları anlatan sözcükler, birbirinin anlamını kapsayacak biçimde "genel" ya da "özel"(dar) anlam taşıyabilir. Böyle sözcüklerin tümcedeki sıralanışıyla "özelden genele" ya da "genelden özele" bir anlatım ortaya çıkar.

Örnekler :

paragraf, tümce, sözcük, hece, harf (genelden özele)

harf, hece, sözcük, tümce, paragraf (özelden genele)

varlık, bitki, ağaç, çiçek, nergis (Genelden özele)

portre, resim, sanat (Özelden genele)

konut, apartman, daire, oda (Genelden özele)

Amcalar, dayılar, teyzeler, halalar; tüm akrabalar geldi. (Özelden genele)

Derslerden en çok Türkçeyi severim. (ders – Türkçe)

Petrol ürünlerinden benzine zam geldi. (petrol ürünleri – benzin)

SOMUT - SOYUT ANLAMLI SÖZCÜKLER

Varlığını beş duyu organıyla algılayabildiğimiz kavramlar somut; beş duyu organımızdan hiçbiriyle algılayamadığımız, varlığını sadece akıl ve mantık yürütme yoluyla kabul ettiğimiz kavramlar soyuttur.

çiçek, ağaç, ses, koku, hava, göl, ev, rüzgar, ışık (somut)

ruh, akıl, vicdan, akıl, acıma, üzüntü, aşk, inanç (soyut)

UYARI : Bir sözcük tümcede soyut da somut da kullanılabilir.

Cümle örnekleri

Çocuk, masadaki vazoyu kırmıştı.
Bu sözlerinle arkadaşını çok kırdın.

Kara haber tez duyulur.
Dost kara günde belli olur.
Kara göründü diye bağırdı kaptan.

Derin düşüncelere daldı.
Derin bir çukur kazıdı.